Institucioni i vetëm unikal me këto karakteristika e destinacione, që është përpjekur të plotësojë kërkesat e nevojat shpirtërore të shoqërisë civile të kësaj treve, e ngritur qysh para 50 e ca vjet me parë, është godina e Teatrit “A.Z. Cajupi” në qytetin me Juglindor të Shqipërisë dhe Evropës në Korçë, e cila mund të shërbejë plotësisht në realizimin me dinjitet të veprimtarive artistike e kulturore, e cila i shkon për shtat shumë mirë jo vetëm komunitetit korçar, por edhe qytetit edhe trevës juglindore të Shqipërisë.
Aktivitetin e tij artistik Teatri „A.Z.Cajupi“ e filloi me një bërthamë prej 10 aktorësh profesionistë dhe 15 aktorë amatorë që punonin si gjysmë profesionistë. Artistët u zgjodhën ndër më të mirët e grupeve amatore.
Përmbysja“ dramë nga Boris Lavrinjev është drama e parë e vënë në skenë nga Teatri profesionist me drejtim artistik nga Regjisori i parë Sokrat Mio.
Edhe pas ndërrimit të sistemeve, Teatri i Korçës ka vazhduar pa e ndërprerë për asnjë moment punën e vet, duke sfiduar të gjitha vështirësitë e krijuara, në sajë të pasionit të artistëve, punës e këmbënguljes së tyre.
Ky institucion, vërtet është themeluar që në vitin 1950 dhe vazhdon aktivitetin e vet edhe sot e kësaj dite, por rrënjët e veta i ka shumë më herët – qysh nga shekulli i kaluar, tek lëvizja amatore e shoqërive kulturore e ajo e shkollave të para shqipe nën drejtimin e mësonjësve përparimtarë, të cilët kanë vënë në skenë e kanë luajtur shfaqjen e parë në shqip, tragjedinë “Otello” në vitin 1890.
Në përbërje të tij janë artistët më të mirë dhe më të kualifikuar të të gjithë trevës së Korçës, aktorë të dramës dhe të humorit, këngëtarë, instrumentistë, balerinë etj. Shumica e këtyre artistëve kanë në kurikulumet e veta një sërë arritjesh të nivelit jo vetëm lokal, por edhe në rang kombëtar. Emra të shquar të skenës dhe ekranit kanë debutuar dhe vazhdojnë të luajnë edhe sot në skenën e këtij institucioni.
Gjithashtu në organikën e vet ky institucion ka edhe një sektor teknik në prapavijë, që mbështet spektaklet e të tre trupave, me dekore, gardërobë, rekuizite etj dhe që përdor teknikën e ndriçimit e fonisë.
Duke qenë i vetmi institucion profesionist dhe me veprimtari permanente, ka përgjegjësinë më të madhe për plotësimin e nevojave dhe kënaqësive shpirtërore të të gjithë komunitetit të trevës ku vepron, brenda juridiksionit të vet e më gjerë, si brenda ashtu dhe jashtë vendit.
Komuniteti i qytetit dhe i trevës së Korçës ka qenë spektator i apasionuar që ka ndjekur vazhdimisht spektakle të ndryshëm të çdo lloji, forme e gjinie, duke filluar që nga spektaklet teatrore, spektaklet e show-ut, cirkut e operetave, shfaqje koncertale të muzikës popullore, të muzikës së lehtë e klasike, të asaj qytetare, serenate etj., e deri tek shfaqjet e kukullave për fëmijë. Por një veprimtari të përhershme në mjediset e Teatrit “A.Z. Cajupi, kanë zhvilluar të tre trupat profesioniste, të cilat të tria së bashku gjatë jetës së tyre artistike si profesionistë kanë dhënë rreth 530 premiera, të cilat janë ndjekur nga rreth 2.000.000 spektatorë.
Ka marrë pjesë në të gjitha Festivalet Kombëtare të teatrit ku gjithnjë është vlerësuar me çmime e dekorata për nivelin e lartë cilësor.
Edhe trupa e Estradës (show) dhe e Teatrit të fëmijëve janë përfaqësuar me dinjitet në të gjitha takimet kombëtare, duke u vlerësuar me çmime të ndryshme.